H συλλογή της Ρωσικής Πρωτοπορίας του Συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη

Ο Γιώργος Κωστάκης, γεννημένος το 1913 στη Μόσχα, ήταν γιος εμπόρου από τη Ζάκυνθο, που εγκαταστάθηκε στη Μόσχα με την οικογένειά του. Εργαζόταν ως οδηγός στην ελληνική πρεσβεία μέχρι το 1940 και στη συνέχεια στην καναδική πρεσβεία, εξαιτίας του ότι η ελληνική πρεσβεία έκλεισε λόγω του πολέμου. Χωρίς να έχει ιδιαίτερη καλλιτεχνική παιδεία και επαφή με τη μοντέρνα τέχνη, προικισμένος όμως με ένα σπάνιο ένστικτο, εντυπωσιάστηκε όταν αντίκρισε το 1946 ένα πίνακα της Όλγας Ροζάνοβα. Από τότε άρχισε να ενδιαφέρεται για τη ρωσική πειραματική τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα και συλλέγοντας έργα και αρχεία από την περίοδο της ρωσικής πρωτοπορίας, δημιούργησε μια σημαντική συλλογή.

Το διαμέρισμά του στη Μόσχα γίνεται ανεπίσημα, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης τη δεκαετία του 1960 και 1970, προσελκύοντας ανομοιογενείς παρέες: νέοι καλλιτέχνες, ξένοι διπλωμάτες και πολιτικοί, φοιτητές, συγγραφείς και δημιουργοί.

Tο 1977 μετακόμισε στην Ελλάδα και πρόσφερε ένα σημαντικό μέρος της συλλογής του στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ. Πέθανε στην Αθήνα το 1990. Το υπόλοιπο μέρος της συλλογής του το αγόρασε το ελληνικό κράτος το 2000 και πλέον αποτελεί την κύρια συλλογή του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, γνωστό τώρα ως MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη. Επιπλέον, η οικογένεια Κωστάκη πρόσφερε ως δωρεά στο Μουσείο το αρχείο Κωστάκη με σημαντικά έγγραφα από την περίοδο της ρωσικής πρωτοπορίας.

Τα έργα που αξιοποιήθηκαν από τη συλλογή Κωστάκη ανήκουν σε τέσσερις καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας: Την Ξένια Έντερ, την Αντονίνα Σοφρόνοβα, την Λιουμπόβ Ποπόβα και τον Ιβάν Κλιουν.

Η Ξένια Έντερ χρησιμοποίησε για την ζωγραφική της την αντίληψη για τα σχήματα και τα χρώματα που διαρκώς αλλάζουν μέσα από την οργανική κίνηση της φύσης. Η Αντονίνα Σοφρόνοβα πειραματίστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα με τις άπειρες δυνατότητες που προσφέρουν ο κύκλος και η γραμμή στους συνδυασμούς των βασικών χρωμάτων. Η Λιουμπόβ Ποπόβα, αφού πέρασε μέσα από όλα τα κινήματα της πρωτοπορίας, κατέληξε μία από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κονστρουκτιβισμού και εργάστηκε ως σχεδιάστρια υφασμάτων, γραφιστικής, σκηνικών και κοστουμιών.

Ο Ιβάν Κλιουν, στη μελέτη του για την σχέση χρώματος και φόρμας, δημιούργησε μια σειρά από σχέδια χρωματικής κλίμακας και εναλλαγής γεωμετρικών σχημάτων. Μελέτησε, επίσης, τα διαφορετικά είδη φόρμας και τους κανόνες σύνθεσης.

Το περιεχόμενο για τη συλλογή Κωστάκη από το MOMus βασίστηκε σε κείμενα από τη Μαρία Τσαντσάνογλου, Ιστορικός τέχνης, διευθύντρια του МОМus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη.